Cel ujeżdżenia to harmonijny rozwój naturalnych możliwości i zdolności konia, wyszkolenie konia lekko niosącego jeźdźca, zrównoważonego, elastycznego, dobrze i szybko reagującego na polecenia. Dobrze ujeżdżony koń sprawia wrażenie, że wykonywanie nawet najtrudniejszych ćwiczeń przychodzi mu bardzo łatwo. Koń i jeździec powinni reprezentować wspólnie harmonię i elegancję, płynność ruchów, spokój, równowagę i wzajemne porozumienie.
Znajomość podstaw ujeżdżenia niezbędna jest także w innych sportach konnych, jak skoki przez przeszkody czy wszechstronny konkurs konia wierzchowego (WKKW). Ujeżdżenie nie jest u nas dyscypliną bardzo popularną, na co wpływa między innymi obiegowa opinia, że ujeżdżenie trenują ci, którzy boją się skakać.
Ujeżdżenie to sport olimpijski podlegający FEI (Międzynarodowa Federacja Jeździecka). Konkursy ujeżdżenia podzielone są na międzynarodowe (pod egidą FEI) i krajowe. Konkursy krajowe zaczynają się od klasy L, kolejne klasy to P, N, C, CC i CS. W każdej z klas istnieje kilkanaście programów opisujących obowiązkowe ruchy, jakie zawodnik i koń powinni wykonać na czworoboku. Większość krajów organizuje regionalne i narodowe mistrzostwa i bierze udział w mistrzostwach świata organizowanych przez FEI.
Konkursy w ujeżdżeniu rozgrywane są na piaszczystym lub trawiastym czworoboku o wymiarach 20 x 40 m (klasy niższe) lub 20 x 60 m (klasy wyższe). Czworobok jest oznaczony tablicami z literami i ogrodzony szrankami. Konkursy w niższych klasach oceniane są przez jednego sędziego, który stoi za znakiem C dokładnie w linii środkowej czworoboku. W klasach wyższych oceny wystawia trzech lub pięciu sędziów. Każdy z nich znajduje się przy jednym z końców linii centralnej. Sędzia ocenia zawodnika w 10. punktowej skali. Ocena końcowa zawodnika podawana jest w procentach
Konkursy w najniższych klasach wymagają opanowania podstawowych ruchów, takich jak 20. lub 15. metrowa wolta lub półwolta. Inne elementy wykonywane w konkursie ujeżdżenia to stęp zebrany i wyciągnięty, kłus zebrany i wyciągnięty, galop zebrany i wyciągnięty, ciąg w lewo, ciąg w prawo, lotna zmiana nogi co dwie foule, co foule, pasaż, piaff.
Od początku lat osiemdziesiątych XX w. wprowadzono programy dowolne z muzyką (tzw. Kür). Jeździec wykonuje własny program ułożony z określonego zestawu ruchów i figur z odpowiednio dobranym podkładem muzycznym.
Zawodnik wjeżdża na czworobok w punkcie A i dojeżdża linią centralną do punktu X. Następuje ukłon - kobieta trzyma wodze lewą ręką, a prawą opuszcza na bok. Mężczyzna zdejmuje kapelusz, po czym kłania się jak kobieta. Występ zawsze kończy się przejazdem przez środek i ukłonem jak na powitanie. Zawodnik opuszcza czworobok stępem w punkcie A.
Strój zawodnika i rząd konia określają przepisy jeździeckie. W zawodach wyższej rangi strój zawodnika składa się obowiązkowo z: czarnego lub granatowego fraka, cylindra, białych lub kremowych bryczesów, plastrony lub krawata, rękawiczek, długich czarnych butów i ostróg. Jeźdźcy uprawnieni do noszenia munduru mogą w nim występować na zawodach. W niższych klasach wymagane jest kiełznanie wędzidłowe, w wyższych - munsztukowe. Obowiązuje siodło typu dresażowe.
Co to jest ujeżdżenie?
Ujeżdżenie, olimpijska dyscyplina sportowa oznaczona jako dział A, polega na wydobyciu z konia i zaprezentowaniu jego wrodzonych talentów ruchowych. Jego istotą jest harmonijny rozwój naturalnych możliwości i zdolności konia i doprowadzenie do pełnej kontroli jeźdźca nad koniem, opartej na partnerstwie i współpracy, ujeżdżenie bowiem oznacza szkolenie koni w sposób systematyczny i stopniowy.
W dawnej polszczyźnie oznaczało tyle, co "szkolenie pod wierzch lub do zaprzęgu". Prawdopodobnie tradycje ujeżdżeniowe wywodzą się już ze Starożytności. Efektem pracy ujeżdżeniowej winno być uzyskanie konia przyjemnego do jazdy, pełnego zaufania, posłusznego, rozluźnionego, łatwo spełniającego wymagania wytrawnego jeźdźca i w odpowiednim stopniu wygimnastykowanego.
Koń ujeżdżeniowy i jeździec – dresażysta
Bez względu na późniejsze przeznaczenie każdy koń, czy to skokowy, czy "WKKW-oski", powinien przejść kompletne lub nieco zmodyfikowane ujeżdżenie na poziomie tzw. Szkoły Podstawowej, która obejmuje wszystkie ruchy na jednym śladzie w trzech podstawowych chodach (stęp, kłus, galop), cofanie, chody boczne i pojedynczą lotną zmianę nogi w galopie. Do ruchów Wysokiej Szkoły, wymaganych w wyższych konkursach ujeżdżeniowych, należą: piaff, pasaż, zmiany nogi w galopie co trzy, dwa i jedno foule, pół- i pełne piruety.
Podstawowym wymogiem, który musi spełniać jeździec, mający za zadanie wyszkolenie i zaprezentowanie na czworoboku konia dresażowego jest głęboki, miękki i giętki dosiad, przy zachowaniu wyprostowanej postawy ciała, doskonałej umiejętności stosowania pomocy jeździeckich naturalnych (dosiad, łydki, ręce) i sztucznych. Ponadto nieodzowne jest wyczucie rytmu i znajomość motoryki ruchu konia.
O ile koń skokowy musi mieć dobrą technikę skoku i tzw. potęgę, którymi to cechami wiele koni doskonale nadrabia niedostatki eksterierowe, o tyle koń ujeżdżeniowy winien być w maksymalnym stopniu zbliżony do ideału, jeśli ma osiągnąć sukces w wysokich konkursach. Tak więc: dobrze umięśniony zad jest podstawową siłą napędową konia, ruchy powinny się zaczynać "od zadu"; do tego zgrabna harmonijna sylwetka, proporcjonalność, zgrabny, wydatny i poprawny ruch w trzech chodach. Oczywiście nie bez znaczenia są predyspozycje psychiczne i temperament. Ze względu na czasochłonność szkolenia i rozwój muskulatury zwierzęcia istnieje dolny limit wieku koni startujących w poszczególnych klasach.
Omówienie programów:
Podczas tegorocznych Mistrzostw Polski Seniorów będą mieli Państwo okazję zobaczyć szereg konkursów o różnym stopniu trudności. W celu przybliżenia i ułatwienia zrozumienia szerokiej publiczności tych pokazów postaramy się nieco przybliżyć prezentowane elementy:
Stęp jest chodem krocznym, czterotaktowym, w którym koń nie traci nigdy oparcia kończyn o podłoże. Można go podzielić ze względu na tempo, długość wykroku i kształt sylwetki konia, podobnie jak kłus i galop (zebrany, roboczy, pośredni, wyciągnięty, stęp również swobodny).
Kłus jest z kolei chodem dwutaktowym, wykonywanym "skokowo" na przekątnych parach nóg.
Galop jest trzytaktowy, każdy "skok" (wszystkie trzy takty) to foule; w galopie z lewej nogi kolejność stawiania kończyn na ziemi jest następująca: prawa tylna – lewa tylna z prawą przednia – lewa przednia. Występujący w programach kontrgalop jest - najprościej mówiąc - zamierzonym galopem ze złej nogi, np. w prawo z lewej nogi.
Łopatka do wewnątrz jest ćwiczeniem odbywającym się na trzech śladach, ślad wewnętrznej tylnej nogi pokrywa zewnętrzną przednią, koń jest lekko wygięty w kierunku wewnętrznej łydki.
Trawers inaczej zad do wewnątrz, jest ruchem na dwóch śladach, z których jeden zostawiają przednie, drugi zadnie kończyny, a zad zwrócony jest do środka placu.
Renwers – zad na zewnątrz – jest przeciwieństwem trawersu.
Ciąg jest ruchem do przodu i w bok, od trawersu różni się tym, że zamiast równolegle do ściany jest wykonywany na przekątnej, widać wyraźne krzyżowanie się nóg konia.
Pasaż jest formą utrzymanego w tzw. kadencji, wyniosłego kłusa, skierowanego bardziej ku górze, niż do przodu, przy mocnym zaangażowaniu zadu, pełen elastyczności i wdzięku.
Piaff przypomina pasaż wykonywany w miejscu, wymaga idealnego zgrania pomocy napędzających i zatrzymujących, element niezwykle trudny i efektowny.
Piruet jest zwrotem na zadzie wykonanym bez zmiany chodu konia, wokół wewnętrznej tylnej nogi.
Wymagania stawiane koniom przez programy poszczególnych klas prezentowanych w Mistrzostwach Polski Seniorów:
Klasa P: stęp swobodny i pośredni, kłus roboczy, galop roboczy, kontrgalop, ustępowanie od łydki, wydłużenie kroku w kłusie i galopie.
Klasa N (poziom pierwszy): dochodzi kłus zebrany i pośredni, galop zebrany i pośredni, łopatka do wewnątrz i trawers w kłusie, zwrot na zadzie, cofanie, zwykła (tzn. przez stęp) zmiana nogi.
Klasa C: dochodzi stęp zebrany i wyciągnięty, kłus wyciągnięty, galop wyciągnięty, pojedyncza zmiana lotna nogi (tj. bez przechodzenia do stępa), chody boczne w galopie.
Klasa CC: dochodzi ćwierć- , pół- i pełny piruet w galopie, lotna zmiana nogi co 4, 3 i 2 foule.
Klasa CS: najtrudniejsza, ponieważ zawiera zmiany nogi co jedno tempo, fiaff, pasaż i przejścia między nimi.
Czworobok konkursowy i ocenianie konia
Konkursy ujeżdżenia odbywają się na placu o wymiarach 20x60m (ewentualnie niższe konkursy na placu 20x40m), oznaczonym odpowiednimi literami alfabetu, których ustawienie i linie wyznaczają miejsca wykonywania poszczególnych figur. Czworobok jest otoczony płotkiem o wysokości 35cm.
We wszystkich konkursach sędziowie zasiadający w budkach otrzymują tabele z rozpisanymi ruchami, z których każdy ocenia się osobno w punktacji od 0 do 10, dodając także komentarz lub uwagę słowną, będącą cenną wskazówką dla szkoleniowca.
Dodatkowo ocenie ogólnej za całość przejazdu każdego konia podlegają:
chody (swoboda i regularność)
impuls (dążność do ruchu naprzód, elastyczność kroków, rozluźnienie grzbietu, zaangażowanie zadu)
posłuszeństwo (uwaga i zaufanie, harmonia, lekkość i łatwość wykonania, przyjęcie kiełzna i lekkość przodu)
postawa i dosiad jeźdźca
poprawność i skuteczność użycia pomocy
Wyjątkiem są konkursy KUR, czyli program dowolny z podkładem muzycznym wybranym przez zawodnika. W tych konkursach wykonać należy figury objęte programem ze względu na stopień trudności, natomiast ich połączenie, ilość powtórzeń elementów i zgranie całości z muzyką zależą od zawodnika. Dodatkowo jest tu oceniane min. wykorzystanie placu, stopień trudności i podjęte ryzyko oraz właśnie dobór muzyki i choreografia.
We wszystkich rodzajach konkursów oceny uzyskane przez parę zawodnik – koń są sumowane i przeliczane na procenty w ten sposób, że sto procent stanowiłoby uzyskanie dziesięciu punktów za każdy ruch. Za pomyłki w wykonywaniu programu są ujemnie punkty karne, trzecia jest równoznaczna z eliminacją.
Oczywiście niemożliwością jest głębsze przybliżenie dyscypliny ujeżdżenia w tak zwartej formie, tym niemniej znawcy tematu wiedzą, że ujeżdżenie jest podstawą szkolenia każdego konia, a wszyscy z pewnością zauważą, że dzięki tej dyscyplinie jazda konna jest sztuką.
TATERSAL
Kryta ujeżdżalnia to nic innego jak hala bez podpór, której podłogę pokrywa się wiórami tartacznymi pomieszanymi z rozdrobnioną korą dębową i jodłową oraz nawozem końskim. Często można też spotkać sam piasek lub same trociny. Ściółka musi być utrzymywana stale w stanie wilgotnym. Hala ta najczęściej posiada wymiary 20m x 40m. Wzdłuż wewnętrznych ścian umieszcza się bandę, czyli ukośne drewniane obicie o wysokości od 150m do 170m. Tuż przy bandzie przebiega tor wydeptany przez konie - ślad. Tym, którzy posługują się wyższym chodem przysługuje tor przy ścianie. Jeźdźcy jadący wolniejszym chodem schodzą wtedy do toru wewnątrz. Aby wejść z koniem do ujeżdżalni należy pod drzwiami krzyknąć "wejście wolne" wtedy to jeźdźcy wewnątrz będą wiedzieli, że zaraz drzwi się otworzą.
